Op 1 juli 2025 bestaat het spreekrecht in Nederland precies negen jaar. In die tijd is er veel veranderd in de manier waarop slachtoffers en nabestaanden betrokken worden bij strafzaken. Toch laat recent onderzoek van het journalistieke platform Pointer zien dat de praktijk achterblijft bij de intenties van de wetgever. Slechts één op de vijf slachtoffers maakt daadwerkelijk gebruik van het recht om in de rechtszaal het woord te voeren. Wat zit daarachter? En wat betekent dit voor advocaten?
De cijfers: veel mogelijkheden, weinig gebruik
In 2024 vonden er in Nederland circa 25.000 strafzaken plaats waarbij het spreekrecht van toepassing was – dit geldt bij alle misdrijven waarop acht jaar gevangenisstraf of meer staat. Toch werd er in maar 5.700 gevallen gebruik gemaakt van dit recht. In bijna 20.000 zaken bleef het dus stil aan de kant van de slachtoffers en hun nabestaanden.
Wie wel sprak, deed dat meestal niet in persoon. In driekwart van de gevallen werd gekozen voor een schriftelijke verklaring, vaak opgesteld met hulp van een advocaat en voorgelezen tijdens de zitting. Slechts een kwart van de sprekenden nam zelf plaats tegenover de rechter en de verdachte – een stap die emotioneel zwaar kan zijn, maar ook veel voldoening kan geven.
Waarom blijft het spreekrecht onderbenut?
Er zijn meerdere redenen waarom slachtoffers en nabestaanden hun spreekrecht niet gebruiken. Sommigen vinden het emotioneel te belastend om de confrontatie met de dader aan te gaan. Anderen voelen zich onvoldoende geïnformeerd of voorbereid. En in sommige gevallen is er simpelweg sprake van onwetendheid – men weet niet wat het spreekrecht precies inhoudt, of dat het überhaupt beschikbaar is.
Daar komt bij dat slachtoffers vaak te maken krijgen met een complex juridisch systeem waarin zij zich slechts zijdelings partij voelen. Hoewel het spreekrecht bedoeld is om hun stem letterlijk en figuurlijk een plek te geven in het strafproces, is die drempel nog altijd hoog. De aanwezigheid van een advocaat kan dan het verschil maken – voor informatie, emotionele ondersteuning en het opstellen van een krachtige verklaring.
Een kans voor de advocatuur
Voor advocaten biedt dit inzicht een belangrijke opdracht: informeer je cliënt, en bied concrete hulp aan bij het benutten van het spreekrecht. Zeker bij ernstige misdrijven is het essentieel dat slachtoffers zich gehoord voelen – niet alleen in het dossier, maar ook in de rechtszaal.
Een goed voorbereid slachtoffer, ondersteund door een advocaat of Slachtofferhulp Nederland, kan met een verklaring bijdragen aan de beleving van gerechtigheid. Bovendien laat het ook aan de rechter en de maatschappij zien wat de impact van het misdrijf werkelijk is geweest. Dat is niet alleen waardevol voor de strafmaat, maar ook voor de maatschappelijke erkenning van het leed.
Spreekrecht in beweging
De cijfers stijgen wel, zij het langzaam. In 2019 lag het gebruik nog onder de 15 procent, in 2024 is voor het eerst de 20 procent gepasseerd. Dat is een stap in de goede richting, maar het toont vooral aan dat er nog een wereld te winnen valt.
Als advocaat kun je daar een sleutelrol in spelen. Door proactief te informeren, ruimte te creëren voor het emotionele proces van je cliënt, en door de praktische ondersteuning te bieden die nodig is om het spreekrecht écht effectief te gebruiken.
Snel schakelen, professioneel ondersteunen
Heb je als advocaat in een strafzaak ook ondersteuning nodig bij de formele afhandeling – bijvoorbeeld bij het betekenen van stukken of het inschakelen van een gerechtsdeurwaarder? Dan is snelheid en betrouwbaarheid cruciaal. FORES biedt jou directe toegang tot ervaren professionals, met de zekerheid van een veilig en digitaal platform.
Start nu met FORES en ervaar zelf de voordelen. Maak vandaag nog uw account aan.
